Krijgen Belgische politieke partijen te veel belastinggeld?
Onze politieke partijen worden slapend rijk dankzij de belastingbetaler, zegt politicoloog Jef Smulders. Links en rechts zitten op een geldberg, en stemmenkanon N-VA is zelfs de rijkste partij uit de Belgische geschiedenis. Valt dat nog te verantwoorden? “Het kán met minder, maar daar is politieke moed voor nodig.”
Je zal maar politicus zijn in tijden van SamuSocial en schandalen rond intercommunales. Met argusogen wordt je loon onder de loep genomen, meerdere mandaten zijn bij voorbaat verdacht en geen journalist schudt je de hand zonder dat ie checkt of er geld aan bleef kleven. Rond de partijen waarvoor politici werken blijft het merkbaar stiller. Hoe rijk zijn zij eigenlijk? Hoe transparant is hun boekhouding? En bezondigen zij zich niet nu en dan aan enig gegraai?
“Het gezamenlijk vermogen van de Belgische partijen bedraagt zo’n 142 miljoen euro”, zegt Jef Smulders van het Instituut voor de Overheid, die voor zijn doctoraat onderzoek deed naar de inkomsten en uitgaven van politieke partijen. “Een klein deel van hun inkomsten halen ze bij leden en uit giften, maar 80 procent is belastinggeld. De partijen die vertegenwoordigd zijn in het parlement krijgen samen zo’n 70 miljoen euro per jaar aan financiering. De koek wordt verdeeld na de verkiezingen: hoe meer stemmen een partij haalt, hoe meer overheidsdotatie ze jaarlijks binnenrijft.”
70 miljoen euro is best veel overheidssteun, zeker als je kijkt naar andere Europese landen. Enkel Spanje staat op gelijke hoogte. Waarom krijgen de Belgische partijen zo’n royale toelage?
Jef Smulders: “Dat is zo gegroeid. Tot 1989 kregen enkel de parlementsfracties een kleine overheidstoelage. Partijen haalden hun geld bij leden en uit giften van bedrijven. Maar de kosten voor verkiezingscampagnes rezen de pan uit en partijen hadden steeds meer bedrijfsgeld nodig. Dat zette de deur open voor corruptie, wat ook is gebleken uit de Agusta-affaire begin jaren negentig. Politici hadden zulke schandalen zien aankomen en hebben aan zelfregulering gedaan nog voor die zaak aan het licht kwam. Giften werden beperkt, die van bedrijven zelfs verboden, en ter compensatie heeft men de partijdotaties in het leven geroepen.”
Dat stoort me wel wat: wie de kiesdrempel niet haalt, krijgt geen geld. Gevestigde partijen, die sowieso al goed scoren, krijgen een financiële voorsprong.
“Partijen hebben zichzelf door de jaren heen steeds meer budget toegekend. De laatste keer in 2014 bij de zesde staatshervorming, toen de werking van de Senaat werd afgebouwd. Die afslanking had een besparing van negen miljoen kunnen betekenen, maar door wat te sleutelen aan de regelgeving heeft het de partijen vier miljoen opgebracht! Het gevolg was dat partijen die bij de laatste verkiezingen minder goed scoorden, zoals sp.a of CD&V, toch nog evenveel of zelfs meer geld kregen. Een vaak gebruikt trucje: de te verdelen taart groter maken zodat je niet hoeft te gaan diëten.”
Wat doen politieke partijen met dat geld?
Smulders: “Ze spenderen het aan verkiezingscampagnes, maar ook aan communicatie en de partijorganisatie. Uit mijn onderzoek blijkt dat partijen in Europa over het algemeen het meeste geld uitgeven aan de organisatie, loonkosten voor personeel bijvoorbeeld. In Vlaanderen zijn die uitgaven dubbel zo hoog als die voor communicatie, en bij de Franstalige partijen liggen ze zelfs vier keer hoger. De enige uitzondering in ons land is Vlaams Belang: zij spenderen het meest aan communicatie. Dat geldt overigens voor alle uiterst rechtse partijen in Europa. Affiches, filmpjes of flyers nemen de grootste hap uit hun inkomsten. Ze kunnen minder deelnemen aan het beleid en moeten de kiezer dus op een andere manier overtuigen.”
Levensverzekering
Sinds de vorige verkiezingen is N-VA de rijkste partij van België, met jaarlijks ruim 13 miljoen aan overheidssubsidies.
Smulders: “Een ongezien hoog bedrag in de geschiedenis van de Belgische politiek, en een neveneffect van de dotatieverhoging in 2014. Het stelt N-VA in staat om continu campagne te voeren. De Helfie-campagne kwam er bijvoorbeeld een jaar ná de verkiezingen. Met haar riante inkomsten kan de partij ook heel wat vermogen opbouwen. Onlangs heeft ze zelfs een partijgebouw gekocht in Brussel, met acht verdiepingen waarvan ze er vier verhuurt. N-VA krijgt dus ook nog eens huurinkomsten. In dat opzicht wordt ze een apart geval: het is een politieke partij die ook dienst doet als immobiliënkantoor (lacht).”
Hoe zit het met het vermogen van de andere partijen?
Smulders: “Zowat elke partij heeft een spaarpotje. Als we kijken naar het gemiddeld vermogen door de jaren heen zien we een curve die in stijgende lijn gaat. Tijdens verkiezingsjaren is er een dipje, omdat een deel van het vermogen gebruikt wordt om campagne te voeren. Het maximumbedrag voor campagnes is sinds de jaren negentig begrensd tot één miljoen euro tijdens de sperperiode, maar partijen kunnen daarnaast ook hun kandidaten financieel steunen.”
“Sommige partijen beleggen geld in fondsen of aandelen, maar het grootste deel staat op een bankrekening. De hoge dotaties stellen hen in staat om een financiële buffer aan te leggen. Mocht het bij de volgende verkiezingen minder goed uitdraaien, dan hebben ze nog een stok achter de deur, zodat ze na een paar jaar niet helemaal verdwenen zijn. Dat is bijvoorbeeld het verhaal van Lijst Dedecker. Die partij is sinds 2014 volledig uit het parlement verdwenen, maar omdat ze nog een kleine twee miljoen euro in kas had, kan ze het wellicht uithouden tot de volgende verkiezingen in 2019.”
Een levensverzekering dus?
Smulders: “Ja, maar enkel voor partijen die in het parlement zetelen. En dat stoort me wel een beetje: wie de kiesdrempel niet haalt, krijgt geen geld. Ook nieuwe partijen moeten zelf hun financiële middelen bijeen scharrelen. Gevestigde partijen, die sowieso al goed scoren, krijgen een financiële voorsprong. Ze hebben het makkelijker om bij de komende verkiezingen campagne te voeren en opnieuw in het parlement te geraken. Op die manier blijft de macht in dezelfde handen.”
Geen topprioriteit
De traditionele partijen blijven dan wel zetelen in het parlement, maar de meesten zien hun ledenaantallen jaar na jaar dalen …
Smulders: “Een trend die je in veel Europese landen ziet: de band tussen de burger en de politieke partij is minder sterk geworden. In België heeft dat ongetwijfeld te maken met de ontzuiling, maar het helpt niet dat partijen zo afhankelijk zijn van overheidsfinanciering. Ze worden niet gestimuleerd om nieuwe leden aan te trekken, lidgeld te sprokkelen of giften te ronselen. Waarom zou een partij nog moeite doen en op zoek gaan naar andere financiële middelen als ze jaarlijks miljoenen in de schoot krijgt geworpen? Het huidige systeem maakt partijen eigenlijk slapend rijk.”
Is er een alternatief?
Smulders: “Zelf ben ik voorstander van een systeem zoals in Duitsland. Daar is de overheidssteun niet vrijblijvend. Partijen krijgen een basisfinanciering, maar per euro die ze binnenhalen aan giften en lidgeld, geeft de overheid hen nog een extraatje. Op die manier worden ze gestimuleerd om aan ledenwerving te doen, actief op zoek te gaan naar financiële middelen en voeling te creëren met de maatschappij. Giften moeten naar mijn mening wel beperkt zijn, en er moeten de nodige transparantieregels aan verbonden zijn.”
Een vaak gebruikt trucje bij partijfinanciering: maak de te verdelen taart groter. Dan hoef je toch niet te diëten als je verliest.
Voor uw onderzoek hebt u gebruik gemaakt van de boekhoudingen van partijen. Hoe transparant zijn die?
Smulders: “Belgische partijen moeten hun boekhoudingen openbaar maken. Ze zijn behoorlijk gedetailleerd, maar er is ruimte voor verbetering. In heel wat Europese landen gebeurt de controle ervan bijvoorbeeld door onafhankelijke instanties, terwijl het in België eerder een interne aangelegenheid is. Zo grondig worden cijfers dus niet gecheckt. Het is ook niet zo dat die boekhoudingen maar een paar muisklikken verwijderd zijn – je moet wéten waar ze zitten (lacht). Dat zou transparanter kunnen, maar het lijkt geen topprioriteit bij politici.”
Zal er ooit gesnoeid worden in de partijfinanciering?
Smulders: “Daar lijkt momenteel weinig animo voor te zijn. Enkel Vuye & Wouters dienen er wetsvoorstellen voor in. En CD&V heeft onlangs voorgesteld om het aantal stemmen waarvoor partijen een dotatie kunnen krijgen te beperken tot 25 procent van het totaal. Niet onlogisch vanuit hun optiek: enkel N-VA haalt meer (lacht). Zelf vind ik dat er iets te zeggen valt voor dat laatste voorstel – de bedragen nu zijn wel érg hoog –, al kan je N-VA natuurlijk niet verwijten dat ze profiteren van een systeem dat CD&V mee in het leven heeft geroepen. Het lijkt me sowieso moeilijk om alle partijen op één lijn te krijgen. Er zal zich altijd wel iémand benadeeld voelen. Er is dus een fikse dosis politieke moed voor nodig.”
Pieter-Jan Borgelioen, Illustratie: Gudrun Makelberge
